Делови од извештајот на ЕК за Србија – Назадување во областа на демократијата, основните права и слободата на медиумите

Најнеповолен извештај од почетокот на преговорите за членство во ЕУ доби денеска Србија од странана Европската комисија. Европската комисија објави извештаи за проширувањето за сите земји-кандидатки, а извештајот за Србија е најнеповолен од почетокот на преговорите за членство.
Најголемите забелешки се однесуваат на назадувањето во областа на демократијата, основните права и слободата на медиумите.
„Во Србија, постојат предизвици во функционирањето на демократските институции поради зголемената политичка поларизација, како на национално, така и на локално ниво. Трагичниот пад на настрешницата на железничката станица во Нови Сад на 1 ноември 2024 година, во кој загинаа 16 лица, предизвика масовни студентски и граѓански протести и блокади низ целата земја, што се уште се случуваат“.

Во повеќето случаи, властите дозволија протестите да се одржат, сепак, имаше повеќе инциденти и напади врз студенти и мирни демонстранти, вклучувајќи напади што резултираа со сериозни повреди. Во текот на летото, инцидентите се интензивираа, вклучувајќи акти на вандализам и напади врз имотот на поединци и бизниси кои се сметаат за поддржувачи на протестите. Беа регистрирани и напади врз необезбедени простории на владејачката партија.

Од крајот на јуни, властите усвоија порепресивен пристап, вклучувајќи бројни апсења и извештаи за прекумерна употреба на сила против демонстрантите. Владини претставници честопати ги карактеризираа протестите како „шарена револуција“ поддржана од странство, наводно насочена кон соборување на уставниот поредок на земјата, поткопувајќи ја легитимноста на прашањата што ги покренаа студентите.“ и граѓаните.

Во исто време, претседателот помилува неколку лица одговорни за напади врз студенти, како и некои студентски демонстранти, со што ги заштити од кривично гонење. Сите клучни државни универзитети беа блокирани, а наставниот процес беше суспендиран со месеци. Онлајн наставата и предавањата во живо на некои државни факултети продолжија кон крајот на јуни.

„Неколку владини мерки во областа на истражувањето и образованието ја нарушија институционалната автономија на факултетите и ги загрозија академските слободи, особено привременото намалување на платите на наставниот и академскиот кадар и ограничувањето на работното време посветено на научно-истражувачката работа“, се наведува во поглавјето за Демократија.

Како дел од преговорите за пристапување кон Европската унија, Србија отвори 22 поглавја, од кои две се привремено затворени – Поглавје 25 (наука и истражување) и Поглавје 26 (образование и култура).

Сите поглавја од Група 1 („Основи“) и Група 4 („Зелена агенда и одржлива поврзаност“) се отворени. Група 3 („Конкурентност и инклузивен раст“) постигна најголем напредок по нив и е следната на ред за отворање. Србија ги достави своите преговарачки позиции за Поглавјата 2, 3, 10, 16, 19 и 28, се наведува.

ЕУ е главен трговски партнер на Србија – во 2024 година, таа учествуваше со 58,3% во вкупната трговија на Србија, според извештајот. Трговскиот дефицит на Србија со ЕУ малку се зголеми на 5,2 милијарди евра во 2024 година, во споредба со 5,1 милијарди евра во 2023 година.

За споредба, трговијата со вториот најголем партнер, ЦЕФТА, учествуваше со околу 9% од вкупната трговија.

Во извештајот понатаму се наведува, во делот поврзан со Евроинтеракциите, дека во ноември 2024 година, владата ја помести својата стратешка цел – Србија да ги исполни сите технички критериуми за членство во ЕУ – една година порано, поставувајќи нова цел до крајот на 2026 година. Се забележува дека Србија не напредувала значително во однос на хармонизацијата со законодавството на ЕУ. Србија се уште го декларира членството во ЕУ како своја стратешка цел. За убедливо да ја докаже оваа цел, Српските власти треба да дадат приоритет на јасна, проактивна и објективна комуникација за ЕУ и процесот на пристапување на Србија, а во исто време решително, доследно и чесно да ги спроведуваат реформите поврзани со ЕУ, беше наведено.

ЕК забележува дека правната рамка за сериозен и организиран криминал е делумно хармонизирана со правното acquis на ЕУ и истакнува дека е потребно да се подобрат капацитетите за борба против сериозен и организиран криминал.

Клучните пораки на Европската комисија се:

Стагнација на реформите
Србија отвори 22 од 35 поглавја, а само две беа привремено затворени.

Последниот отворен кластер беше Зелената агенда и одржливата поврзаност (кластер 4) – уште во декември 2021 година, што значи дека нема напредок во отворањето нови поглавја.

Комисијата наведува дека темпото на реформите значително се забави, особено во основните области – владеењето на правото, независноста на судството, слободата на медиумите и корупцијата.

Европската комисија вели дека е потребна „кредибилна посветеност на реформите“, вклучително и посилно усогласување со Заедничката надворешна и безбедносна политика (ЗНБП).

ЕК забележува дека продлабочување на поларизацијата во општеството поради студентските и граѓанските протести низ цела Србија од ноември 2024 година.Протестите се „израз на разочарувањето на граѓаните поради корупцијата, недостатокот на одговорност, ефикасност и транспарентност“.

Комисијата особено укажува на „прекумерната употреба на сила против демонстрантите“ и притисоците врз граѓанското општество, што има негативен ефект врз слободата на изразување и собирање.
Ситуацијата во медиумите се оценува како назадување:

– Забележани се напади, тужби за SLAPP, заплашување и апсења на новинари.

– Регулаторните тела и јавните служби не се независни, а медиумската сцена е под „политичко влијание и концентрација на сопственост“.

– ЕК бара од Србија да обезбеди „плурализам, независност на известувањето“.

Србија, заедно со Грузија и Турција, беше издвоена како земја со влошување на слободата на медиумите.

Во врска со дигиталната трансформација и медиумите, во извештајот се наведува дека препораките на Комисијата од минатата година се делумно спроведени.

Комисијата наведува дека „обидите за политичко влијание врз судството ја поткопуваат демократијата“. Корупцијата, велат тие, е на високо ниво, а врската помеѓу криминалот и политиката и недостатокот на резултати во гонењето се сè уште клучни проблеми.

Неопходно е да се спречи заробување на државата и да се обезбеди ефикасен надзор над судирот на интереси и имотните карти на службените лица.

Резултатите во борбата против корупцијата треба да се подобрат, како во случаите на високо, така и во случаите на ниско ниво. Сè уште постојат значајни предизвици, особено кога станува збор за обработка на случаи на корупција на високо ниво, се наведува во извештајот.

Слабостите во истрагата и гонењето на случаите на корупција на високо ниво не се соодветно отстранети, особено кога станува збор за квалитетот на собирањето и презентирањето докази и ризикот од политички мотивирано мешање во работата на обвинителството и судството, се истакнува во извештајот, додавајќи дека бројот на пресуди во случаи на корупција на високо ниво е помал во 2024 година отколку една година претходно.

Во врска со ова, беа споменати и истрагата поврзана со уривањето на настрешницата и покренатите кривични постапки. Трагичната несреќа предизвика широки јавни протести поради корупција и наводна политичка контрола врз државните институции, како и недостаток на одговорност и транспарентност во спроведувањето на државните инфраструктурни и градежни проекти, се додава во извештајот.

До декември 2025 година, се очекува Србија да го достави својот извештај за усогласеност со препораките на ГРЕКО (Група на држави против корупција) како дел од петтата рунда на евалуација. ГРЕКО претходно процени дека од вкупно 24 препораки, една е целосно имплементирана, а 10 се делумно имплементирани. Србија треба целосно да ги имплементира сите препораки, вклучително и оние што беа само делумно исполнети од четвртата рунда.

Перцепцијата кај граѓаните, експертите и економијата останува дека нивото на корупција во јавниот сектор е високо, а оваа перцепција не се променила значително во последните години.

Србија има ниско ниво на усогласеност со Заедничката надворешна и безбедносна политика (ЗНБП) на ЕУ. Иако соработува во борбата против избегнувањето на санкциите, Комисијата бара „значително зголемување на стапките на усогласеност“.

Предупредува на ризикот од злоупотреба на доделувањето државјанство на Русите со цел да се добие безвизен режим со ЕУ, што може да претставува безбедносен ризик за Унијата.

Односите со Русија, според извештајот, се интензивираа преку чести билатерални контакти на високо ниво, кои беа придружени со појавата на антизападни наративи, вклучувајќи го и прикажувањето на студентските протести како „шарена револуција“ поддржана од странство.

Во извештајот, исто така, се наведува дека претседателот на Србија присуствувал на парадата за Денот на победата во Москва на 9 мај и во таа пригода одржал билатерален состанок со претседателот на Русија. Двајцата повторно се сретнале во Пекинг во септември. Голем број српски министри, исто така, одржувале чести контакти со руски функционери и министри, вклучително и посети на Москва, се вели во извештајот.

Исто така, се нагласува дека на 14 март 2025 година, Србија била меѓу 41 земја што ја поддржале заедничката изјава што Руската Федерација ја прочитала во име на тие земји во Советот за човекови права на ООН, по повод 80-годишнината од победата над нацизмот на 9 мај.

Што се однесува до Украина, се наведува дека Србија води политика на балансирање и се нагласува дека Србија го поддржува територијалниот интегритет на Украина, но не се согласила со конечната  декларација со која се осудува руската агресија.

Се очекува Србија и Косово да ги спроведат сите свои обврски што произлегуваат од Договорот за патот кон нормализација и неговиот Анекс за имплементација, како и сите претходни договори постигнати во рамките на дијалогот, во согласност со официјалното повторно обврзување на двете страни од септември и октомври 2024 година, според извештајот на ЕК.

Се очекува Србија да започне со исполнување на своите обврски од Договорот со прифаќање на документите, симболите и институциите на Косово, додека се очекува Косово да започне процес што ќе доведе до воспоставување на Заедницата/Асоцијацијата на општини со српско мнозинство (ZSO/A/CSM), паралелно, се наведува во Извештајот.

Како што додаваат, страните имаат обврска целосно да ги спроведат сите претходни договори постигнати во рамките на дијалогот. Конструктивноста на двете страни ќе се оценува исклучиво врз основа на нивните конкретни резултати во спроведувањето на обврските.

Нормализацијата на односите меѓу Белград и Приштина останува клучен услов за напредокот на двете страни на нивните европски патишта, се додава во извештајот.

Во моментот на известувањето, двете страни не го почитуваат ниту Договорот од 2013 година, ниту Договорот за правда од 2015 година, се додава во извештајот.

Европската унија го поздрави учеството на косовските Срби на парламентарните избори на 9 февруари 2025 година и локалните избори на 12 октомври 2025 година, оценувајќи го како прв чекор кон враќање на косовските Срби во косовските институции.

Србија бележи умерен раст на БДП (3,9%), но структурните реформи се бавни.

Србија е дел од Единствената европска платежна област (SEPA), која ги олеснува трансакциите за плаќање и го поврзува финансискиот систем со ЕУ.

Вклучена е во иницијативите Заеднички регионален пазар и Зелени ленти за побрз проток на стоки и луѓе. Сепак, целосната интеграција во единствениот пазар бара забрзување на реформите и намалување на политичките блокади во регионот.

ноември 5, 2025