Чешка под Бабиш свртува надесно – колку надесно?

Дојче Веле

Ддва месеца по парламентарните избори, новата чешка Влада на Андреј Бабиш ја презеде функцијата. Земјата сега доживува десничарски популистички пресврт, пишува Дојче Веле. Дали е тоа само симболична политика или Чешката Република ќе стане новата Унгарија?

Необичен политички настап

Тоа беше необичен, донекаде неповрзан настап на социјалните мрежи, но доста типичен за Андреј Бабиш. Новиот чешки премиер седи на масата со адвентски венец. Носи маица со зборовите „Не на војната“ во украинските национални бои, сина и жолта.

Додека пали три свеќи, Бабиш раскажува за „прекрасниот адвентски концерт“ на кој присуствувал. На кој има „навистина прекрасно расположение“, вели тој. Додава дека „штета е што Трамп, Мерц, Макрон, Стармер, Зеленски и Путин не беа на концертот“. Да беа деца, вели Бабиш, ќе го рекоа истото. Сега, на Божиќ… тоа е кошмар. Што всушност Бабиш мисли со тоа и што мислел, останува мистерија.

Потоа тој продолжува. Мировниот договор ќе биде потпишан најдоцна до 24 февруари 2026 година, тој ќе „гарантира безбедност за сите – за Украина, Европа и Русите“, вели Бабиш. Конечно се свртува. На задната страна од неговата кошула, на англиски јазик, пишува: „Волонтер на мирот“.

Андреј Бабиш го објави тоа видео на своите социјални мрежи во недела, на 14 декември 2025 година. Тоа беше продолжение на повеќемесечната изборна кампања и индикација за тоа што премиерот ќе ѝ понуди на својата домашна публика во иднина.

Нова десничарска популистичка влада

Неколку дена претходно, чешкиот претседател Петр Павел го назначи 71-годишниот милијардер за премиер. Именувањето на министрите се случи во понеделникот (15 декември). Ова е прв пат Чешката Република да има исклучиво десничарска популистичка или крајно десничарска коалициска влада. Заедно со партијата на Бабиш „Акција на незадоволни граѓани“ (АНО), во неа се вклучени и десничарската популистичка Партија Мотористи и крајно десничарската Партија на слободата и директната демократија (СПД).

Меѓу 15-те министри во новата влада се неколку политичари од АНО кои со години се многу почитувани, како и непартиски експерти, но и некои контроверзни личности. Меѓу вторите е, на пример, лидерот на Партијата Мотористи, Петр Мацинка, ригорозен евроскептичен десничарски популист. Оли Ото Клемпир, министер за култура номиниран од СПД, музичар, текстописец и коосновач на фанк-рок бендот Ј.А.Р., кој има трагична историја зад себе како информатор за чехословачката државна безбедност.

Политички пресврт или само остра реторика во Чешка?

Со доаѓањето на новата влада, завршува периодот на неизвесност од два и пол месеци по парламентарните избори. Но, тоа сè уште не може дефинитивно да се каже: во јануари се очекува на владата на Бабиш да и гласа (не)доверба во парламентот. Понатаму, министерот за заштита на животната средина сè уште не е назначен. Кандидатот за кој станува збор е Филип Турек. Поради претходните расистички и неонацистички објави на социјалните мрежи, претседателот Павел се двоуми дали да го назначи. Самиот Турек во моментов е хоспитализиран со наводно сериозни проблеми со грбот. Можно е назначувањето да не се случи.

Сепак, едно е веќе сигурно: во Чешка се случува остар политички пресврт – од либерално-конзервативен, проевропски и силно проукраински курс до десничарски популизам и евроскептицизам. Прашањето останува, што од сето ова е само реторика и симболична политика со Бабиш, и каде всушност ќе ги претвори своите зборови во дела?

Промени во надворешната политика

Како што најави за време на изборната кампања, Бабиш ја најави најзначајната промена во надворешната политика пред неколку дена: Европската Унија мора да „најде други начини“ да ја поддржи Украина, напиша тој на Фејсбук. „Нашите каси се празни и ни треба секоја круна за нашите граѓани“. Денеска, 18 декември 2025 година, Бабиш ќе може – или можеби ќе мора – да заземе јасен став за ова прашање на состанокот на Европскиот совет во Брисел, каде што се собираат шефовите на држави и влади на ЕУ. Меѓу другото, на состанокот ќе се дискутира за понатамошна поддршка за Украина.

Меѓутоа, Бабиш сè уште не прецизирал како го замислува тој „алтернативен пат“ за поддршка на Украина од страна на ЕУ. Истото важи и на национално ниво: за време на претходната влада на Петр Фиала, на пример, Чешка координираше иницијатива за глобално купување артилериска муниција за Украина. Бабиш сака да ја укине или радикално да ја промени оваа иницијатива – но како точно сака да го направи тоа? Со месеци е нејасно.

Слична е ситуацијата и со повеќето други прашања. Партијата на Бабиш, АНО, е обединета со унгарската владејачка партија на Виктор Орбан, Фидес, во екстремно десничарското европско партиско семејство Патриоти за Европа. Сепак, антиевропскиот конфронтациски курс на чешкиот премиер не е ни приближно толку остар како оној на Орбан. Бабиш се бори против пактот за миграција, Зелениот план и постепеното укинување на моторите со внатрешно согорување. Но, дали тоа ќе ја парализира ЕУ во тие области? И тоа засега е нејасно.

Бабиш постојано се жали на новинарите и сака да го реструктуира јавниот радиодифузен сервис. Но, малку е веројатно дека таму ќе се повтори ситуација како онаа што преовладува во Унгарија. Неговите ставови за Украина и одат во прилог на Русија – но Бабиш сè уште не е сојузник на рускиот претседател Владимир Путин како што е Орбан.

Судир на интереси на Андреј Бабиш

Останува нејасно како премиерот планира да го реши својот конфликт на интереси како шеф на владата од една страна и како бизнисмен и сопственик на концернот „Агроферт“ од друга страна. Претседателот Павел всушност го постави тоа како услов за номинацијата на Бабиш за премиер – а Бабиш вети дека ќе ја остави својата бизнис империја на независен менаџер сè додека неговите деца не го наследат. Но, постојат значителни сомнежи за веродостојноста на тоа ветување. Многу набљудувачи во Чешка претпоставуваат дека Бабиш сè уште ќе најде лукав начин да ја задржи контролата врз „Агроферт“.

Досега, само едно нешто изгледа сигурно: под Бабиш нема да има „Чегзит“, односно повлекување на Чешка од НАТО. Сепак, многу коментатори предупредуваат да не се потценува важноста на новата чешка Влада. Милијардерот беше премиер во две последователни влади од 2017 до 2021 година, вклучувајќи малцинска влада и една со социјалдемократите како партнер.

Овој пат, десничарските популисти и десничарските екстремисти се сами меѓу себе. Порталот „Деник референдум“ зборува за „тешко време“ за Чешка и предупредува дека Бабиш сака да ја „ограничи демократијата“. Други веруваат во сценарио послично на Словачка, со владејачка коалиција која наскоро ќе стане сè повеќе заплеткана во внатрешни спорови.

Во статија за „Лидове новини“, коментаторот Мирослав Корецки алудира на минатото на Бабиш како чехословачки агент на државната безбедност и на нејасното потекло на неговите милијарди.

Тој го окарактеризира премиерот на следниов начин: „Човек со нејасно минато, познат по своите безмилосни деловни практики и балансирање на работ на законот, на работ на вистината и лагите. Политичар со уникатен и непредвидлив стил. Хаотична личност која не може да се контролира и која постојано прави грешки во кадровските одлуки. Тој не е голем визионер, туку повеќе микроменаџер и страствен читател на анкети на јавното мислење.“

декември 18, 2025